حسین کوچکیان فرد
مقدمه
چشم پاکی مقوله ای از جنس ارزش ها و اخلاق است ، ارزش ها و هنجارهای اجتماعی نیز یکی از محورهای اصلی فرهنگ می باشند ، امروزه نقش فرهنگ و ارزش های فرهنگی بر رفتارهای فردی و در بطن تحولات جامعه برای تمامی پژوهشگران روشن است و در آن میان تأثیر ابعاد و مؤلفه های دینی از همه بیشتر و مشخص تر می باشد چون این مؤلفه ها ضمن آنکه بر سایر مؤلفه های فرهنگی تأثیر اساسی ندارد در جمع بندی و برآیند مباحث فرهنگی نیز اثر گذار هستند . همچنین ارزش های فرهنگی بر خط مش و اقدامات اجتماعی نیز برپایه ارزش ها و باورهای رهبران ی که در تدوین و پیگیری ت ها و برنامه های فرهنگی نقش دارند مؤثر می باشند .
در نظام ارزشی اسلام ، کنترل بر خویشتن اصلی بنیادین محسوب می شود به گونه ای که قرآن و روایات معصومین (س) مشحون از دستورات اخلاقی در مراقبت از اعمال و رفتار و بلکه نیات انسان ها در مطابقت با ارزش های دینی است از این رو با توجه به تحولات اجتماعی صورت گرفت طی ده های اخیر و حضور دو جنس مخالف در بسیاری از مناسبات و تعاملات اجتماعی ، تکیه به ارزش های فرهنگی و دینی یکی از راه های تنظیم روابط جامعه بر مبنای ارتباط سالم و متقابل زن و مرد و کاهش شکاف جنسیتی برای تصدی مناسب و موقعیت های اجتماعی براساس توانایی و تلاش فردی می باشد و چشم پاکی محملی تسهیل گر در اجرای درست این تعاملات و فعالیت ها می تواند باشد .
چشم پاکی و تعاملات اجتماعی
نیمی از افراد هر جامعه را ن تشکیل می دهند. چگونگی رفتار، عقاید و باورهای آنها نه تنها در تار و پود جامعه رخنه کرده است، بلکه نسل های بعدی مطابق آن تربیت می شوند. آنها در نقش های اساسی دختری، همسری و مادری و نیز شهروندی تأثیرات شگرفی بر محیط اجتماعی به جای می گذارند. بنابراین نباید و نمی توان از نقش و تأثیر آنها در مسائل مربوط به زندگی اجتماعی غافل بود. بعد از انقلاب اسلامی 57 با تلاش جمهوری اسلامی برای تعیین جایگاه مشخص ن در این نظام بر اهمیت نقش آنان در جامعه افزوده شد متقابلاً توجه دشمنان ارزش های مورد پذیرش جامعه نیز به این موضوع بیشتر شده است. از آنجا که حضور ن در مناسب اجتماعی از راهبردهای نظام اسلامی برای اداره جامعه است لذا چشم پاکی یکی از راهکارهای زمینه ساز برای این ارتباط سالم می تواند باشد تا ن در سایه آن بتوانند به نقش اجتماعی خود به طور مؤثر ورود یابند .
چشم پاکی یا کنش خود کنترلی و نظارت درونی
اصولاَ نظارت با هدف اعمال اصلاحات لازم برای پیشگیری از ایجاد انحرافات در هر زمینه انجام میشود. در حالی که مبانی نظری رایج در کنترل اجتماعی ، بر حداکثر کنترل بیرونی قرار دارد این امر با مبانی فرهنگ دینی که خدامحوری و کنترل درونی را در اولویت می داند منافات دارد ، هدفی که در نظام کنترل اسلامی دنبال میشود، ارائه نظامی است که در آن بتوان با کاهش اعمال نظارت خارجی، یک شخصیت سالم انسانی، که در برابر انواع آلودگی‌ها از خود مقاومت نشان می‌دهد را پرورش دهد . استفاده از نظارت با تأکید بر خودکنترلی یک ارزش نهادی در جامعه دین مدار است . این رویکرد نظارتی، ریشه در فرهنگ اسلامی کشورمان دارد و به‌کارگیری آن با ایجاد بسترهای مناسب در نظام آموزشی و نهادینه‌سازی آن از طریق خانواده و جامعه ممکن می باشد . در این تلقی فرد با اعتقاد قلبی به ارزش کار خود در پیشگیری از نگاه آلوده موجبات سلامت روحی خود و در نتیجه آن جامعه ای را که در آن بسر می برد فراهم می سازد . ابزاری که در اختیار فرد برای تحقق چنین منظور است محاسبه و مراقبه می باشد که از محوری ترین اصول در نظام تربیتی اسلام محسوب می شود و بیم و امید به پاداش و عقاب در سرای دیگر نیز به نهادین شدن این ارزش ها در خود کنترلی مدد رسان می باشد
نظارت بیرونی برای پاسداشت حریم آزادی و انسانیت مدد رسان به چشم پاکی
نظارت درونی به نوبه خود مهم و مؤثر شمرده می شود اما اسلام وجود آن را به تنهایی کافی ندانسته و برای نظارت ییرونی نیز تمهیداتی پیش بینی کرده است ، در منابع و آموزه های دینی، دستورات صریح و روشنی در مورد نظارت ییرونی وجود دارد، مسلمانان به داشتن یک نظام کامل، جدّی و عادلانه برای کنترل بر جامعه سفارش شده اند. که در خصوص چشم پاکی در قالب امر به معروف و نهی از منکر به عنوان وظیفه هریک از آحاد جامعه در برابر دیگران و حاکمان و همچنین حاکم در برابر ناهنجارها و انحرافات جامعه را دربر می گیرد که ابزارهای جدید همچون رسانه های دیداری شنیدار و برخط کمک رسان آن شده اند . به این ترتیب در یک جامعه سالم شرایط برای نهادینه شدن چشم پاکی از طریق پیشگیری تحریکات و تظاهرات ناسالم و غیر ضرور در جهت رواج خوبی ها و جلوگیری از گسترش بدی ها در جامعه اسلامی عمل می کند .
جمع بندی
نظارت درونی و بیرونی به مثابه دو لبه یک مقراض است که باید با هم و همزمان اجرا شود در آموزه های دینی نظارت خداوند متعال (نظارت الهی)؛ نظارت فرد بر اعمال خود (خودکنترلی)؛ نظارت عمومی (نظارت همگانی) توأمان و در یک راستا دیده می شود و وجود یکی رافع از نیاز به دیگری نیست ، اما در این بین خود کنترلی و نظارت درونی از جایگاه ویژه ای برخوردار است .
موضع اخلاقی آثار چشم پاکی در یک جامعه دینی امکان حضور افراد از دو جنس را در مناسب و موقعیت های اجتماعی فراهم می کند و موجب نهادینه شدن ارزش های مورد انتظار جامعه در فرد می شو د که کوچکترین اثر آن را می توان در پویایی جامعه و بالندگی اجتماعی ، فرهنگی ، اقتصادی و توسعه یافتگی آن جامعه جستجو کرد که در نتیجه به تأثیرات عمیق هنجارها و ارزش های فرهنگی و اخلاقی در فرد ، خانواده و جامعه از راه ارتقای ظرفیت های موجود برای حفاظت از ویژگی های خاص فرهنگی و هنجاری در مقابل تغییرات و تهدیدات مادی و معنوی و تأمین امنیت فرهنگی پایدار کمک رسان خواهد بود . 10
نقل و استفاده از مطالب با ذکر منبع و رعایت قوانین مربوط به کپی‌رایت آزاد است
مشتاق دریافت نظرات شما گرامیان : hkfard@gmail.com
درباره این سایت